Góry Ural nie należą ani do najwyższych, ani do najdłuższych łańcuchów górskich świata,

jednak mają duże znaczenie jako umowna granica między kontynentami – Europą i Azją. To bardzo stare geologicznie góry, które stanowią ogromną bazę surowców mineralnych – ich wydobycie spowodowało, że w czasach carskiej i sowieckiej Rosji wyrosły tu wielkie ośrodki przemysłowe.

Ural – położenie
Ural jest łańcuchem górskim znajdującym się na obszarze Rosji, wzdłuż którego przebiega umowna granica pomiędzy Europą a Azją. Co należy zaznaczyć – pod względem ściśle geologicznym i geograficznym Europa i Azja są częściami świata, które stanowią jeden kontynent – Eurazję. Jednak ze względów historycznych i kulturowych – geografia dzieli ten superkontynent na dwa inne – Europę i Azję – które nie są tylko częściami świata, ale również kontynentami.
Ural to łańcuch górski o rozciągłości południkowej – biegnie od Morza Karskiego – a dokładniej od Zatoki Bajdarackiej na północy do odcinka środkowego rzeki Ural na południu – nieopodal granicy Rosji z Kazachstanem. Długość tego łańcucha górskiego wynosi około 2100 km, a szerokość waha się pomiędzy 40–150 km. Najwyższy szczyt to Narodnaja, która osiąga wysokość 1895 m n.p.m. Na zachód od Uralu znajduje się Nizina Wschodnioeuropejska, a na wschód – Nizina Zachodniosyberyjska.
Ural – podział
Ural dzieli się na następujące strefy:
Ural Polarny – to bardzo wąskie pasmo o rzeźbie alpejskiej i wysokości nieprzekraczającej 1472 m n.p.m. – szczyt Pajer;
Ural Subpolarny – porasta go lasotundra oraz tundra, a w najwyższych partiach gór zaznacza się rzeźba alpejska i występują małe lodowce, osiąga wysokość do 1895 m n.p.m. – najwyższy szczyt Uralu Narodnaja;
Ural Północny – składają się na niego liczne równoległe pasma, charakteryzujące się zaokrąglonymi szczytami, osiąga wysokość do 1617 m n.p.m. – szczyt Tełpoziz;
Ural Środkowy – jest mocno spłaszczony i bardzo obniżony, osiąga wysokość jedynie do 993 m n.p.m. – szczyt Srednij Basieg;
Ural Południowy – to z kolei rozległy masyw, gdzie przebiegają południkowo liczne pasma o wysokości do 1640 m n.p.m. – szczyt Jamantau.
Zachodnie stoki oraz pogórze Uralu nosi nazwę Poduralu, a wschodnie – Zauralu. Północne przedłużenie Uralu stanowią wzgórza Paj-Choj (które według niektórych źródeł są najbardziej na północ wysuniętą częścią Uralu). Natomiast Południowy Ural graniczy z Płaskowyżem Turgajskim na wschodzie oraz z wyżyną Wielki Syrt (Obszczyj Syrt) na zachodzie. Południowym przedłużeniem Uralu są niskie góry – Mugodżary, a jeszcze dalej na południe znajduje się płaskowyż Ustiurt.
Ural – geologia i geomorfologia
Ural to górotwór fałdowy pochodzenia hercyńskiego. Jest jednym z najstarszych łańcuchów górskich na świecie. Liczą około 250 – 300 mln lat. Powstały w wyniku zderzenia wschodniego krańca superkontynentu Laurazja z młodym i geologicznie słabym kontynentem Kazachstanu, który obecnie leży w znacznej części Kazachstanu i Zachodniej Syberii. Jego wyższe partie budują przede wszystkim skały metamorficzne oraz magmowe – są to głównie gnejsy, łupki krystaliczne i kwarcyt. Natomiast niższe warstwy Uralu zbudowane są ze skał osadowych.
Na Uralu występują liczne złoża mineralne m.in: rudy żelaza – hematyt i magnetyt, rudy miedzi, rudy chromu – chromit, rudy manganu, rudy niklu, a także boksyty, złoto – zarówno okruchowe, jak również w żyłach, platyna, sól kamienna, węgiel kamienny, kamienie szlachetne, azbest i wiele innych. To bogactwo surowców mineralnych sprawiło, że Ural stał się jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych najpierw w Rosji, a potem w ZSRR.
Ural – historia i eksploracja
Na Rusi Przeduralskiej znajduje się kraina historyczna Wielki Perm, z mieszkańcami której handlowali Baszkirowie. Stąd od co najmniej od X wieku geografowie z Bliskiego Wschodu wiedzieli o istnieniu tego łańcucha górskiego. Pierwsza ruska wzmianka o tych górach zawarta jest w Kronice Pierwotnej, gdzie opisana została wyprawa Nowogrodzian w 1096 roku do górnego biegu Peczory w rejony Wielkiego Permu. Gdy w latach pięćdziesiątych XVI wieku carat rosyjski pokonał Chanat Kazański, rozpoczęła się stopniowa aneksji ziem Baszkirów przez Rosjan – ci dotarli do południowej części Uralu, a w 1574 roku założyli miasto Ufa.
Środkowy Ural, wciąż pozostawał jednak w większości niezbadany, jak również część Transuralii – ta wciąż była w rękach Chanatu Syberyjskiego, jednak ziemie te w latach 1558–1574 car przyznał kilkoma dekretami Stroganowom. Ziemie te stanowiły bazę wypadową do wkroczenia przez Jermaka na Syberię. Około roku 1581 Jermak przeprawił się z Czusowaja do Tagilu przez Ural. W 1598 roku założono miasto Wierchoturie – Górna Tura. W roku 1648 u zachodnich podnóży Środkowego Uralu powstało miasto Kungur.
W XVII wieku zostały odkryte pierwsze złoża rud żelaza i miedzi, a także miki, wszelkich kamieni szlachetnych i innych minerałów na Uralu. Zaczęły powstawać huty żelaza i miedzi. 4 maja 1723 roku powstało miasto Perm. W tym samym roku powstał również Jekaterynburg. Pierwsze obszerniejsze badania geograficzne obszaru Uralu przeprowadził na początku wieku XVIII rosyjski geograf i historyk Wasilij Tatiszczew na polecenie Piotra I. W latach 30. XX stulecia, czyli w czasie industrializacji Związku Radzieckiego na Uralu powstało miasto Magnitogorsk, które było prężnym ośrodkiem wytopu żelaza i produkcji stali. Obszar stał się więc ważnym zagłębiem przemysłowym. Majak, znajdujący się około 150 km na południowy-wschód od Jekaterynburga był ważnym ośrodkiem sowieckiego przemysłu jądrowego, a także miejscem katastrofy w Kysztymie.
Ural – flora i fauna, środowisko przyrodnicze
Ze względu na dużą rozciągłość południkową w Uralu występują różnie rodzaje krajobrazów. Na północy łańcuch górski pokryty jest tundrą, która przechodzi ku południu w lasy iglaste (tajgę) i lasy liściaste. Natomiast na samym południu Uralu występują lasostepy, stepy i półpustynie. Krajobrazy leśne Uralu są zróżnicowane, zwłaszcza w części południowej. Lasy na Uralu Polarnym są znacznie rzadsze. Podczas gdy w innych częściach Uralu lasy dochodzą do wysokości 1000 m n.p.m., to na Uralu Polarnym sięgają jedynie do wysokości 250-400 m n.p.m. Niskie lasy polarne są przemieszane z bagnami, torfowiskami i krzewami.
Lasy Uralu zamieszkują typowe dla Syberii zwierzęta, takie jak łoś, niedźwiedź brunatny, lis, wilk, rosomak, ryś, wiewiórka, renifer i soból (tylko na północy). Ze względu na łatwą dostępność gór nie ma tu gatunków specyficznie górskich. Na środkowym Uralu można zobaczyć rzadką mieszankę kuny sobolowej i sosnowej, zwaną kidus. Na południowym Uralu występują borsuk i tchórz czarny. Gady i płazy żyją głównie na południowym i środkowym Uralu i są reprezentowane przez żmiję pospolitą, jaszczurki i zaskrońce. Gatunki ptaków reprezentowane są m.in. przez głuszca, cietrzew, jarząbka i kukułkę. Latem Ural Południowy i Środkowy odwiedzają ptaki śpiewające, takie jak słowik i pleszka.
Ural – klimat
Warunki klimatyczne Uralu za względu jego na duże rozciągnięcie południkowe są bardzo zróżnicowane. W północnej części panuje klimat subpolarny, zaś na południu umiarkowany. Ponadto różne warunki klimatyczne są po zachodniej i wschodniej stronie tego łańcucha górskiego, co z kolei wiąże się z dominacją zachodnich wiatrów, które niosą wilgoć. Ma to też wpływ na grubość pokrywy śnieżnej oraz na wilgotność i zachmurzenie – wszystko większe po stronie zachodniej. W zimie często obserwuje się inwersję termiczną – w wyższych partiach temperatura jest nierzadko wyższa, aniżeli w niższych.

Marek Lonta