na południowym krańcu cywilizowanego świata

Andy Patagońskie są częścią łańcucha górskiego Andów – znajdują się na samym południu Ameryki Południowej. Tym samym są najbardziej na południe położonymi górami cywilizowanego świata – dalej na południe znajduje się już tylko niezamieszkały stale kontynent – Antarktyda – również ze swoimi górami. Patagonia to też często punkt wypadowy dla podróżników wybierających się na Antarktydę.
Andy Patagońskie – położenie, podział i najwyższe szczyty
Andy Patagońskie to pasmo górskie stanowiące południową część Andów i Ameryki Południowej – znajdują się w Argentynie i Chile, będąc górzystą częścią regionu zwanego Patagonią. Północną granicę Andów Patagońskich stanowi równoleżnik 42°S. Andy Patagońskie osiągają około 2000 km długości i około 100 – 250 km szerokości. Ciągną się w ogólnym kierunku północ-południe, z łukiem na krańcu południowym, po którym na wyspach Ziemi Ognistej, przybierają orientację wschód-zachód – tamta część Andów Patagońskich jest nazywana Andami Ognistymi. Tam też to pasmo górskie schodzi najdalej na południe. Kontynentalna część składa się natomiast z dwóch głównych pasm: Kordyliery Głównej i Kordyliery Nadbrzeżnej. Na wschód pasmo przechodzi w płaskowyże, od zachodu dochodzi do Oceanu Spokojnego.
Najwyższy szczyt to Monte San Valentin o wysokości 4058 m n.p.m., który znajduje się w Chile. Inne ważne szczyty to: Volcán Lanín (3776 m n.p.m.), Cerro San Lorenzo o Cochrane (3706 m n.p.m.), Cerro Tronador (3554 m n.p.m.), Monte Fitz Roy o Chaltén (3405 m n.p.m.), Cordón Mariano Moreno (3249 m n.p.m.), Cerro Agassiz (3180 m n.p.m.), Cerro Paine Grande (3143 m n.p.m.), Cerro Torre (3133 m n.p.m.), Cerro Bertrand (3064 m n.p.m.), Aguja Poincenot (3002 m n.p.m.), Volcán Villarrica (2847 m n.p.m.), Volcán Osorno (2652 m n.p.m.) Cerro Dos Picos (2515 m n.p.m.). Znajdują się one w części kontynentalnej górotworu. Natomiast najważniejsze szczyty Ziemi Ognistej to: Monte Shipton lub Darwin, (2469 m n.p.m.), Monte Sarmiento (2404 m n.p.m.) i Monte Bove (2279 m n.p.m.).
Andy Patagońskie – geografia i geologia
Pasmo górskie Andów zostało podniesione przez subdukcję oceanicznych płyt tektonicznych Nazca i antarktycznej pod płytę południowoamerykańską w procesie nazywanym orogenezą andyjską, który trwa od jury (200 milionów lat temu) do chwili obecnej. Andy Patagońskie charakteryzują się obecnością wulkanów na prawie całej rozciągłości – są częścią Pacyficznego Pierścienia Ognia. Andy Patagońskie są zbudowane z prekambryjskich łupków krystalicznych, którym towarzyszą intruzje diorytów i granitów. Choć to pasmo charakteryzuje się niższą wysokością w stosunku do centralnych odcinków Andów, to i tak dominuje tu rzeźba wysokogórska.
Szacuje się, iż na terenie tym wystąpiło około pięciu zlodowaceń, a najważniejsze z nich miało miejsce około 1 mln lat temu i nazywane jest Wielkim Zlodowaceniem Patagonii. Obserwuje się tu również formy geomorfologiczne powstałe w wyniku działalności lodowcowej, jak np.: jeziora (m.in. Argentino, Buenos Aires, Viedma, O’Higgins/San Martín), kotły polodowcowe, moreny, a także rozległe pola lodowe, z których schodzi kilka lodowców. Lądolód Patagoński Południowy jest największym fragmentem lądolodu poza Antarktydą i Grenlandią. Kordyliera Nadbrzeżna u wybrzeży tworzy fiordy oraz łańcuch wysp przybrzeżnych. W części północnej linia wiecznego śniegu znajduje się od około 1500 m n.p.m, natomiast na południu od około 700 m n.p.m.
Andy Patagońskie – historia osadnictwa
Pierwszymi znanymi mieszkańcami tych ziem byli przedstawiciele ludu Chonk lub Tsonk, przez Hiszpanów zwani Patagończykami i przez lud Mapuches zwani Tehuelches (nazwa ta pochodzi z języka Mapudungún: chewel – odważny lub gburowaty i che – ludzie), a także Puelches lub gününa küne lub Guenaken. Chonkowie dzielą się na trzy grupy w zależności od ich języka, ale każda z tych grup charakteryzuje się kulturą łowiecko-zbieracką. Dziś osiedleni są w dwóch rezerwatach: El Chalía i Loma Redonda. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim lud ten zagrożony jest zniknięciem, łącznie żyje około 80 osób w pierwszym i 30 w drugim. W populacji przeważają starcy i matki z nieletnimi dziećmi, praktycznie nie ma młodych mężczyzn.
Niedostępność komunikacyjna Andów Patagońskich utrudnia na tym obszarze rozwój ośrodków miejskich, wyróżnia się tu trzy główne skupiska ludności. Na północy są to miasta: San Carlos Bariloche, Esquel, San Martín de los Andes, El Bolsón, Junín de los Andes i Villa La Angostura, które napędzane są rosnącym napływem turystów. Na południu regionu Santa Cruz obecność złoża węgla determinowała powstanie miast Río Turbio i 28 de Noviembre, a bliskość lodowca Perito Moreno napędzała turystyczny rozwój El Calafate w ciągu ostatnich 20 lat. W Andach Ognistych znajduje się jedyne miasto Ushuaia, główny ośrodek administracyjny, polityczny i turystyczny prowincji wyspiarskiej. Głównym źródłem dochodów regionu jest turystyka letnia i zimowa.
Andy Patagońskie – turystyka i ochrona przyrody
Miasto San Carlos de Bariloche co roku przyjmuje dużą liczbę turystów i jest najważniejszym ośrodkiem sportów zimowych w Argentynie. Wraz z lokalną działalnością turystyczną rozwinął się przemysł czekoladowy. Na obszarze Andów Patagońskich znajdują parki narodowe, które są często związane z najwybitniejszymi ośrodkami turystycznymi. W Santa Cruz aktywność turystyczna koncentruje się na jeziorze Argentino, na lodowcu Perito Moreno i w mieście Calafate. El Calafate znajduje się w pobliżu Parku Narodowego Los Glaciares .
Wiele osób odwiedza parki narodowe Nahuel Huapi, Los Alerces, Lanín, Arrayanes i Los Glaciares, które zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1981 roku. Najpopularniejszą opcją dla narciarzy jest ośrodek narciarski Cerro Catedral, położony niedaleko San Carlos de Bariloche. Ważne są również ośrodki narciarskie Cerro Chapelco w pobliżu San Martín de los Andes, Cerro Bayo nieopodal Villa La Angostura, Cerro Castor nieopodal Ushuaia i Cerro La Hoya niedaleko Esquel.

Marek Lonta