obszar, który był eksplorowany przez pierwszych osadników

Góry Skaliste są systemem górskim w Ameryce Północnej, który zapisał się w historii Stanów Zjednoczonych, jako obszar, który był eksplorowany przez pierwszych osadników w drodze na Zachodnie Wybrzeże. Toteż góry te wystąpiły w niejednym westernie, stanowiąc monumentalne tło dla pionierów, kowbojów i innych odkrywców – dzięki temu to kultowe pasmo górskie zapisało się też w amerykańskiej popkulturze. Tu znajduje się również Wielki Kanion Kolorado.
Góry Skaliste – położenie
Góry Skaliste to pasmo górskie – system górski, który stanowi wschodnią część łańcucha górskiego Kordylierów. Rozciągają się na długości około 4800 km, pomiędzy rzekami Liard w Kolumbii Brytyjskiej i Rio Grande w stanie Nowy Meksyk. Położone są na obszarze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Góry Skaliste dzielą się na ponad 100 pomniejszych pasm oraz grup górskich. Na wschód od łańcucha rozciąga się natomiast obszar, który nosi nazwę Wielkie Równiny.
Najwyższym szczytem Gór Skalistych jest Mount Elbert o wysokości 4401 m n.p.m., który znajduje się w stanie Kolorado w USA, a najwyższym szczytem w części kanadyjskiej tego systemu górskiego to Mount Robson o wysokości 3954 m n.p.m. Inne ważne szczyty to: Mount Massive – 4398 m n.p.m., Mount Harvard – 4397 m n.p.m., La Plata Peak – 4379 m n.p.m., Blanca Peak – 4374 m n.p.m., Uncompahgre Peak – 4365 m n.p.m., Crestone Peak – 4359 m n.p.m., Mount Lincoln – 4357 m n.p.m., Castle Peak – 4352 m n.p.m., Grays Peak – 4352 m n.p.m., Mount Antero – 4351 m n.p.m., Mount Evans – 4348 m n.p.m., Longs Peak – 4346 m n.p.m., Mount Wilson – 4342 m n.p.m. Ponad 60 szczytów przekracza wysokość 4000 m n.p.m.
Góry Skaliste – geologia i geomorfologia
Góry Skaliste budują skały osadowe, metamorficzne i magmowe – te ostatnie zarówno głębinowe, jak i wulkaniczne. Fragmenty południowych pasm Gór Skalistych ukształtowały się jeszcze w prekambrze – na przestrzeni 3980 - 600 mln lat temu. Natomiast młodsze pasma Gór Skalistych wypiętrzyły się w kredzie – około 140 - 60 mln lat temu. Skały wulkaniczne pochodzą natomiast z trzeciorzędu – około 65 - 1,8 mln lat temu i znajdują się w pasmie górskim San Juan Mountains. Z kolei Pasmo Teton Range, a także inne pasma górskie w części środkowo-północnej to przykłady intruzji granitowej fałdowanych oraz rozerwanych skał z paleozoiku i mezozoiku.
Okresy zlodowacenia miały miejsce od plejstocenu (około 1,8 mln – 70 tys. lat temu) do holocenu (nie więcej niż 11 tys. lat temu). Warto zaznaczyć, iż około dziewięćdziesiąt procent Parku Narodowego Yellowstone pokrywał lód w czasie tzw. małej epoki lodowcowej – trwała ona w latach 1550-1860. Znajdujące się w Parku Narodowym Glacier – lodowce Agassiz i Jackson, największy miały zasięg około roku 1860.
Rzeki, które spływają z systemu Gór Skalistych docierają do trzech z pięciu oceanów: Atlantyckiego, Spokojnego i Arktycznego. Wśród najważniejszych rzek tych gór należy wymienić m.in.: Missouri, Kolumbia, Kolorado, Arkansas, Athabaska, Kootenay, Fraser, Rio Grande, Saskatchewan, Yellowstone, Platte, Snake i Peace. Na południu Góry Skaliste przechodzą w słynny Wielki Kanion Kolorado.
Góry Skaliste – klimat
W Górach Skalistych mamy do czynienie z typowym klimatem górskim. Średnia temperatura roczna w dolinach to około 6 °C. Najcieplejszy miesiąc to lipiec – średnia temperatura dochodzi tu do 28 °C. Natomiast w najzimniejszym miesiącu w roku – styczniu średnia temperatura to około −14 °C . Z kolei średnia roczna wysokość opadów w Górach Skalistych to około 360 mm. Lato w rejonie Gór Skalistych zwykle jest ciepłe i suche, gdyż chmury deszczowe z zachodu są zatrzymywane przez pasmo górskie po zachodniej stronie.
Góry Skaliste – flora i fauna
Góry Skaliste dzielą się na kilka stref biotycznych. Dwie strefy, w których drzewa nie rosną, to Wielkie Równiny i alpejska tundra. Wielkie Równiny leżą na wschód od Gór Skalistych i porastają je trawy preriowe – znajduje się poniżej 550 m n.p.m. Z kolei tundra alpejska występuje w obszarach powyżej linii drzew, która waha się od 3700 m n.p.m. w Nowym Meksyku do 760 m n.p.m. na północnym krańcu Gór Skalistych w pobliżu Jukonu. W rejonach znajdujących się na południu są cieplejsze i bardziej suche – rosną tu sosna, jałowiec, sosny ponderosa i dąb zmieszany z sosną. Na bardziej północnych, zimniejszych i bardziej wilgotnych obszarach strefy są wyznaczane przez daglezje zielone, gatunki kaskadowe (takie jak cykuta zachodnia), sosny wydmowe, osiki lub jodły zmieszane ze świerkiem.
Góry Skaliste są ważnym siedliskiem wielu dzikich zwierząt, takich jak m.in.: wilki, łosie, jelenie, widłorogi, kozy górskie, owce, borsuki, niedźwiedzie czarne, niedźwiedzie grizzly, kojoty, rysie, kuguary i rosomaki. Największe stada łosi w Ameryce Północnej występują w lasach u podnóża Alberty i Kolumbii Brytyjskiej. Osadnictwo w górach niekorzystnie wpłynęło na rodzime gatunki. Przykładami niektórych gatunków, które stąd zniknęły są ropuchy zachodnie, pstrąg zielony, jesiotr biały, łabędź trębacz i owca gruboroga. W części tego pasma górskiego niektóre drapieżniki, jak np. niedźwiedzie grizzly czy watahy wilków, zostały wytępione z ich pierwotnych obszarów, ale częściowo odrodziły się dzięki środkom ochronnym i reintrodukcji. Inne odradzające się gatunki to bielik amerykański i sokół wędrowny.
Góry Skaliste – historia osadnictwa i pochodzenie nazwy
Od ostatniej wielkiej epoki lodowcowej Góry Skaliste były najpierw domem dla rdzennej ludności, w tym Apaczów, Czejenów, Czarnych Stóp, Daków (Siouxów), a także Arapahów, Bannock, Coeur d'Alene, Kalispel i wielu innych. Najwcześniejsi mieszkańcy (paleo-indianie) polowali na wymarłe mamuty i starożytne żubry (zwierzę o 20% większe od współczesnego żubra) u podnóża i w dolinach gór. Podobnie jak współczesne plemiona, które nastąpiły po nich, paleoindianie prawdopodobnie migrowali na równiny jesienią i zimą w poszukiwaniu żubrów, a wiosną i latem w góry w poszukiwaniu ryb, jeleni, łosi, korzeni i jagód.
Hiszpański odkrywca Francisco Vázquez de Coronado — wraz z grupą żołnierzy i misjonarzy wmaszerował w region Gór Skalistych od południa w 1540 roku. W 1610 roku Hiszpanie założyli miasto Santa Fe – najstarszą stałą siedzibę u podnóża Gór Skalistych na terenie dzisiejszego Nowego Meksyku. Wprowadzenie konia, nowych narzędzi, broni palnej, a także nowe choroby i ekspansyjnych charakter nowych osadników głęboko zmieniły kultury rdzennych Amerykanów. Ich populacje zostały wytępione z większości ich historycznych obszarów przez choroby, działania wojenne i ciągłe ataki na ich kulturę.
Za autora nazwy tego pasma górskiego uznaje się kanadyjskiego podróżnika, który nazywał się Pierre Gautier de Yarennes de la Verandrye. Gdy 1 stycznia 1743 roku przekroczył rzekę Pierre Jaune – dziś nazywaną Yellowstone, czyli "rzeką żółtego kamienia", jego oczom ukazały się monumentalne góry pełne skalistych grani i szczytów, więc nazwał je z francuska Montagnes Rocheuses, co było tłumaczone na język angielski Rocky Mountains, zaś po polsku to Góry Skaliste. W 1793 roku Sir Alexander Mackenzie został pierwszym Europejczykiem, który przekroczył Góry Skaliste. Nazwał je Stoney Mountains, czyli „góry kamieniste". Lecz w drugiej połowie XIX wieku powrócono do wcześniejszej nazwy.
Góry Skaliste współcześnie – turystyka, wypoczynek
Góry Skaliste przyciągają wielu turystów – ze względu na walory przyrodnicze, możliwość chodzenia po górach i wspinaczki, jak również na możliwość uprawiania narciarstwa. To także ważne miejsce dla Amerykanów, jeśli chodzi o zdobywanie i eksplorowanie nowych terytoriów, w czasach „Dzikiego Zachodu”.
Do najczęściej odwiedzanych miejsc przez turystów w Stanach Zjednoczonych zalicza się:
Park Narodowy Gór Skalistych;
Park Narodowy Wielkiego Kanionu;
Park Narodowy Yellowstone;
Park Narodowy Glacier;
Park Narodowy Grand Teton;
Kanion Royal Gorge;
Pikes Peak;
Sawtooth National Recreation Area.
Do najważniejszych atrakcji na terenie Kanady należą z kolei:
Park Narodowy Waterton Lakes;
Park Narodowy Yoho;
Park Narodowy Kootenay;
Park Narodowy Jasper;
Park Narodowy Banff.
Parki narodowe Glacier w Montanie i Waterton Lakes w Albercie graniczą ze sobą – granicą pomiędzy nimi jest granica państwowa USA i Kanadą – razem tworzą Międzynarodowy Park Pokoju Waterton-Glacier. Najwięcej ośrodków narciarskich znajduje się w stanach Kolorado, Utah i Idaho. Największą renomą cieszą się takie kurorty zimowe jak Aspen czy Vail.

Marek Lonta